از روی ۱۰ مورد می‌توان مزاج سرشتی یک فرد را تشخیص داد: ۱- نفس ۲- گوشت و چربی ۳- رنگ پوست بدن ۴- مو ۵- هیئت و شکل اعضا ۶- سرعت انفعال اعضاء ۷- خواب و بیداری ۸- کلیه افعال بدن (دلائل و افعال) ۹- کیفیت دفع فضولات بدن ۱۰- انفعالات نفسانی
۱- فردی که می‌خواهد لمس کند باید معتدل‌المزاج باشد و در هوای معتدل لمس را انجام دهد. اگر این فرد پوست فرد را گرم احساس کند این فرد گرم مزاج است اگر سرد احساس کند این فرد سرد مزاج است. اگر در لمس آن را نرم‌تر از حد طبیعی یابد دلالت بر رطوبت مزاج است. اگر در لمس پوست حالت سفت و خشن باشد دلالت بر خشکی مزاج است.
۲- اگر در بدن فرد گوشت زیاد باشد دلالت بر گرمی و تری دارد، اگر چربی بدن بیشتر از گوشت باشد دلالت بر سردی و تری، اگر بدن لاغر باشد و گوشت و چربی آن کم باشد دلالت بر خشکی مزاج می‌کند.
۳- سفیدی پوست بدن می‌تواند نشانگر سردی مزاج باشد. رنگ زرد کمی مایل به قرمزی نشانه وجود خون غیرطبیعی در بدن است. قرمزی پوست بدن نشان از گرمی و پر خونی دارد. تیرگی پوست نشانه خون غیر تمیز است. مستعد غلبه سودا است و گاهی نیز در غلبه صفرا به وجود می‌آید. زردی پوست نشانه صفرا (گرمی و خشکی) است. رنگ بادمجانی نشانه خشکی و سردی (سودا) است. رنگ گچی نشانه سردی و تری (بلغم) است.
۴- رشد مو یکی از راه‌های دفع فضولات بدن محسوب می‌شود. اگر سرعت رشد مو زیاد باشد نشانه گرمی مزاج است. اگر سرعت رشد مو کم باشد نشانه سردی مزاج است. اگر رشد مو خیلی خیلی سریع باشد بیش از حد نرمال دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است. پر مویی بدن دلیل بر گرمی مزاج است (اما سودایی‌ها علی‌رغم سردی مزاج در کل بدن پر مویی دارند) کم موی بدن دلیل بر سردی مزاج است. نازکی مو دلیل بر سردی و تری، کلفتی مو دلیل بر گرمی و خشکی مزاج می‌باشد. موی مجعد دلیل بر خشکی، موی صاف و تخت دلیل بر رطوبت، موی سیاه دلیل بر گرمی، سفیدی مو سردی و تری را نشان می‌دهد موی حنایی طلایی (کمی مایل به قرمز) دلیل بر اعتدال است.
۵- موارد زیر بیانگر گرمی مزاج است:
۱- قفسه سینه پهن و بزرگ ۲- دست و پای بزرگ ۳- عروق برجسته و بزرگ و قابل مشاهدع ۴- نبض عظیم و قوی ۵- عضلات کلفت و بزرگ. برعکس آن دلالت بر مزاج سرد می‌کند.
موارد زیر نیز بیانگر مزاج خشک است:
۱- چهره لاغر و پوست و استخوان چسبیده ۲- مفاصل قابل مشاهده و برجسته ۳- غضروف‌های حنجره و بینی برجسته و واضح است.
۶- اگر عضوی در برخورد با گرما و سرما و خشکی و رطوبت زود از آن اثر پذیرد دلیل غلبه آن مزاج است. مثلا اگر در گرما (چه خوراک، چه موضعی و…) زود گرم شود دلیل بر گرمی مزاج می‌باشد و عکس آن هم صادق است.
۷- خواب زیاد دلیل بر سردی و تری مزاج است. خواب کم و بیداری زیاد دلیل بر خشکی و گرمی مزاج است. خواب و بیداری معتدل دلیل بر اعتدال مزاج است.
۸- تمام افعال بدن شامل سرعت وضعیت خواب بیشتر نشان دهنده مزاج مغز است. رشد، رویش، دندان، بلوغ و… اگر این افعال سریع‌تر از حد طبیعی خود صورت گیرد دلیل بر گرمی مزاج، اگر کندتر صورت گیرد دلیل بر سردی مزاج خواهد بود. حرکات قوی و سریع دال بر حرارت، حرکات کند و ضعیف دال بر سردی است.
۹- فضولات بدن شامل ادرار، بول، مدفوع، عرق، مو، ناخن، خون حیض، مایع منی و… است. اگر رنگ مدفوع یا ادرار تیره‌تر از معمول یا بدتر یا غلیظ‌تر از معمول باشد دلالت بر گرمی مزاج و گاهی دلالت بر غلبه صفرا دارد اگر دفع زود به زود صورت گیرد دلالت بر گرمی مزاج و غلبه صفرا دارد. بی‌رنگ بودن یا کم بودن یا رقیق بودن فضولات و عدم رایحه آن دلالت بر سردی مزاج است.
۱۰- کارها و رفتارهای نفسانی زیر دلالت بر مزاج دارد:
۱- حسن ظن ۲- امیدوار بودن ۳- حافظه خوب و سرعت فکر بالا ۴- پر حرکت و پر جنب و جوش و پر نشاط ۵- تصمیم عجولانه ۶- زیرکی فرد ۷- بی‌پروایی و بی‌قراری ۸- وقاحت (پر رویی) ۹- پر حرفی ۱۰- عکس آن نشانگر سردی مزاج است.
مطالب مرتبط: